Büyük Morlaşma Neden Oluyor?

Bir grup büyük şehirde sokak lambaları mora dönüyor. Bu sadece bir tesadüf mü yoksa kötü bir şeyin habercisi mi?

Vancouver şehrinin üzerindeki gökyüzü, geçtiğimiz günlerde mor renkle kaplıydı. Binlerce sokak lambasından birkaç yüz tanesi birdenbire değişti. Peki bunun nedeni ne?

Durum böyle olunca insanlar nedenini araştırmaya başladı ve telaşa kapıldı. Onca gürültüden sonra, Vancouver kamu hizmeti kamyonlarını çıkardı ve ışıklar henüz oldukça yeni olmasına rağmen renk sapmalarını oluşturmaya başladı. Diğer birçok şehir gibi, Vancouver da son birkaç yıldır eski sodyum buharlı sokak lambalarından LED'lere geçmekle uğraşıyor. Temel olarak elektriği ışığa çeviren bilgisayar çipleri dizisi olan yeni ampuller daha ucuz, daha az güç tüketiyor ve daha uzun ömürlü. LED sokak lambalarının yaklaşık on yıl kadar iyi parlaması gerekiyor. 

Neden Renkler Mora Dönüyor?

Bazı açılardan, modern insan toplumu fikrini yanan bir ampul olarak düşünebilirsiniz. Çok az teknoloji ile bildiğimiz dünyayı şekillendirmek için kritik oluyor. 300 yıllık insanlık tarihi boyunca, mumdan balina yağına ve kömüre kadar her türlü ışığı yakmanın maliyeti hemen hemen aynı kaldı.  Bugün ise yılda 20 milyar dolarlık bir iş yapılıyor.

Farklı renklerle denemeler yapıldı ve en sonunda da mor yoğunluklu bir renk topluluğu ortaya çıktı. Bu renk kayması, kamu hizmeti şirketinin taktığı LED sokak lambalarının yalnızca yaklaşık yüzde 1'ini etkiliyor. Yine de bu ülke genelinde yaklaşık 5 bin ışık anlamına geliyor. Peki buna ne sebep oluyor?

Sorun aslında akıştan kaynaklanıyor. Son on yılda, LED ışık işi konsolide oldu ve bir şirket artık ABD pazarına hakim durumda.

Isı Hasarı, Renkleri Bozuyor

Renkleri kullanırken bütün dalga boylarını kullanmak zorunda değilsiniz. Örneğin eşit miktarda kırmızı, yeşil ve mavi ışığı karıştırırsanız, gözlerimiz onu beyaz olarak okuyacak. Şimdi, kırmızı ve yeşil LED'ler 20. yüzyılın ortalarından beri var. Ancak mavi, onu çözen adam Shuji Nakamura'nın 2014'te Nobel Ödülü kazanmasına yetecek kadar büyük bir meydan okuma oldu. Dar dalga boyuna sahip mavi LED, kompakt diskten düze kadar her türlü modern teknolojiyi mümkün kıldı.

Büyük mavi atılım ise mühendislerin hem parlak hem de ucuz beyaz LED'ler yaratmasını sağladı. Bunun nedeni, artık beyaz yapmak için kırmızı ve yeşil olanlara ihtiyaç duyulmaması. Süslü bir seramik ve cam merceğin altındaki sarı fosforla emprenye edilmiş mavi bir LED bu işi görüyor.

Etkilenen şehirlerin temsilcileri biraz daha ayrıntı sunuyor. Vancouver şehrinin temsilcilerinden birisi şöyle söylüyor: "Mor sokak lambaları, LED'lerden ayrılan fosfor kaplamanın bir sonucu.  Armatürde ona beyaz rengini veren bir laminat var. Bu laminat bozulmaya başladığında, renk tonunun mora doğru değişmesine neden oldu." 

Bozulmaya sebep olan durum ise ısı hasarı. Bir LED paketindeki fosfor tabakası, sıcaklık değişimlerine karşı gerçekten hassas. Montaj veya kurulumdaki en küçük hatalar bile LED'lerin ısınma olasılığını artırıyor. Bu, fosfor kaplamanın kenarlarının kıvrılmasına, LED çipinden soyulmasına ve doğal mavinin daha fazla sızmasına neden oluyor. Ayrıca fosforun kimyasal yapısını da değiştiriyor ve bu da LED'in yaydığı rengi değiştiriyor. Aynı mora dönmesine sebep olması gibi…

Morlaşmanın önemli olmasının bir nedeni de hafif olması. Konuyla ilgili olarak firmalar sorunu çözüyor ve bütün ışıkları değiştiriyor. 

LED'ler bize hangi rengi kullanacağımız ve kentsel gökyüzümüzü nasıl yeniden tanımlayacağımız konusunda yeni bir seçenek sunuyor. Şehirler ise kararlarını esas olarak maliyete dayandırıyor. Bu bilinçli, kasıtlı bir seçim. Ama şimdi, küresel ticaretin kaprisleri sayesinde, birçok şehrin gece rengi tesadüfen değişiyor. İnsanlar samimi, şehirleriyle ilgili tanımlayıcı bir şey elinden alınmış gibi hissediyorlar. Sokak lambaları ve sokak aydınlatması bir şehrin derin altyapısı. Bu kadar garip ve beklenmedik bir şekilde kırılabiliyorlarsa, diğer her şey de olabilir demektir.